بررسی کاربرد کود بیولوژیک، ورمی کمپوست و زئولیت بر خصوصیات خاک و عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون

چکیده با توجه به اثرات مخرب زیست محیطی کشاورزی متداول که ناشی از مصرف بی رویه نهاده های شیمیایی است، روز به روز بر اهمیت توجه به کشاورزی جایگزین افزوده می شود. در کشاورزی متداول اگرچه به کمک کودهای شیمیایی در کوتاه مدت می توان به عملکردهای بالایی دست یافت ولی پایداری حاصلخیزی خاک و سلامت محیط زیست در این سیستم ها مورد تردید است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تأثیر نهاده های جایگزین بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون (pimpinella anisum l.) و خصوصیات خاک انجام شد. برای بررسی اثر تیمارهای ورمی کمپوست (در سه سطح صفر، 5 و 10 تن در هکتار)، زئولیت (در دو سطح 0 و 5/4 تن در هکتار) و ترکیبی از سه گونه باکتری azotobacter chroococum، azospirillum lipoferum و pseudomonas fluorescens (در دو سطح عدم تلقیح و تلقیح) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار طی سال های 1387 و 1388 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سنندج به اجرا درآمد. هم چنین این تیمارها با یک تیمار کود شیمیایی نیتروژنی (n: 90 کیلوگرم در هکتار) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد کاربرد ورمی کمپوست سبب افزایش معنی دار اجزاء عملکرد، عملکرد و شاخص برداشت گیاه انیسون در دو سال آزمایش گردید. بیشترین عملکرد دانه انیسون در سال اول (9/1037 کیلوگرم در هکتار) و دوم (3/1139 کیلوگرم در هکتار) تحت تأثیر کاربرد سطح سوم ورمی کمپوست حاصل گردید و کمترین مقادیر مربوط به آن نیز در اثر کاربرد سطح اول ورمی کمپوست به دست آمد. تیمار تلقیح با باکتری نیز موجب افزایش معنی دار ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در دو سال تحقیق شد اما اثر معنی داری بر وزن هزار دانه و شاخص برداشت نداشت. اثر زئولیت بر خصوصیات مورفولوژیک و عملکرد کمی انیسون مشابه تأثیر تلقیح با باکتری بود. بالاترین میزان عملکرد بیولوژیک (2/3181 کیلوگرم در هکتار) در اثر کاربرد تیمار حاوی زئولیت، سطح سوم ورمی کمپوست و تلقیح با باکتری در سال دوم تحقیق به دست آمد. کاربرد 10 تن در هکتار ورمی کمپوست با بهبود عملکرد کیفی گیاه موجب حصول بالاترین درصد اسانس، عملکرد اسانس، درصد آنتول و درصد متیل کاویکول در دو سال آزمایش گردید. بر اساس نتایج تحقیق سودمندی تلقیح با باکتری بر کیفیت گیاه و هم چنین میزان عناصر نیتروژن و فسفر دانه نسبت به تیمار عدم تلقیح مشاهده شد. اثر مثبت بر هم کنش تلقیح با باکتری و ورمی کمپوست بر صفات مزبور ناشی از افزایش فعالیت های میکروبی خاک تحت تأثیر این تیمارها بود، به طوری که در سال دوم آزمایش بیشترین میزان بیوماس میکروبی، تنفس میکروبی و کربن آلی از بر هم کنش تیمارهای تلقیح با باکتری و سطح سوم ورمی کمپوست حاصل گردید. هم چنین کاربرد تیمارهای آزمایش موجب افزایش عناصر غذایی موجود در خاک گردید. بر هم کنش تیمارهای تلقیح با باکتری، کاربرد زئولیت و سطح سوم ورمی کمپوست موجب افزایش معنی دار مقدار نیتروژن خاک و حصول بالاترین میزان آن در سال دوم آزمایش شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که صفات مورد مطالعه از جمله مقدار عملکرد دانه، درصد اسانس و عملکرد اسانس تحت تأثیر تیمار برتر که حاصل از بر هم کنش تلقیح با باکتری، کاربرد زئولیت و سطح سوم ورمی-کمپوست بود، مقادبر بالاتری را نسبت به تیمار کود شیمیایی به خود اختصاص دادند. هم چنین برتری تیمار مزبور نسبت به تیمار کود شیمیایی در مورد صفات خاک از جمله کربن آلی خاک، تنفس میکروبی و بیوماس میکروبی خاک مشاهده شد. بنابراین کاربرد ترکیب 10 تن در هکتار ورمی کمپوست، 5/4 تن در هکتار زئولیت و تلقیح با باکتری علاوه بر تأمین عملکرد کمی و کیفی مطلوب در گیاه دارویی انیسون سبب حفظ حاصلخیزی و باروری خاک نیز می گردد. کلمات کلیدی: انیسون، کود بیولوژیک، ورمی کمپوست، زئولیت، عملکرد، اسانس، خصوصیات خاک